Beşerî Durum

Giresun ilinde, doğu Karadeniz’in tamamında olduğu gibi, insan yerleşimleri kıyı kesimlerde yoğunlaşmaktadır. Bunun başlıca nedeni kıyıdan hemen içeride yükselen ve denize paralel olarak uzanan doğu Karadeniz dağlarıdır. İç kesimlerin dağlık ve sarp oluşu, kalabalık yerleşimlerin oluşmasına engel olmuştur. Dağ yamaçlarındaki köylerde birbirine uzak mesafelerdeki evler ve dağınık yerleşimler görülür. İl ve ilçe merkezlerinde yaşayan nüfusun büyük bölümünün kırsal kesimle bağlantısı vardır. İnsanlar özellikle fındık tarımına bağlı olarak köylerine gitmekte, işlerini bitirdikten sonra tekrar şehir merkezlerindeki evlerine dönmektedirler. İlin güneyinde yer alan Giresun’un bozkıra açılan kapısı Şebinkarahisar, Alucra ve Çamoluk ilçeleri il merkezine yaklaşık 100 km mesafededirler. Bu üç ilçe bölge içerisinde iktisaden geri kalmış kapalı birer ekonomik yöreyi temsil etmektedirler. Kıyı kesimindeki ilçelerde yer alan köylerde fındık ve kısmen çay tarımı öne çıkarken, güneyde yer alan Şebinkarahisar, Alucra ve Çamoluk ilçelerinde tahıl tarımı, sebzecilik, meyvecilik ve hayvancılık faaliyetinin yoğun olarak yapıldığı görülür. Giresun’un Osmanlı Devleti dönemindeki durumuyla ilgili ilk kayıtlar 15. yüzyıla ait Trabzon vilayetine ait tahrir defterinde yer alır. Osmanlı Devleti’nin bölgede hakim olduğu ilk zamanlarda Giresun ili etnik mensubiyet bakımından Müslüman Türkler, Hıristiyan Rumlar ve Hıristiyan Ermeniler olmak üzere üç ana gruba ayrılmaktadır. 1486 tarihli deftere göre Giresun’daki yerleşimler kalenin içerisi ve hemen yakınında yer almakta ve buradaki nüfusun ağırlıklı kesimi askerdir. Bu dönemde bölgedeki nüfusun çoğunluğu Hıristiyandır. 1895 yılında ise Giresun’da 61196’sı Müslüman, 12322’si Rum, 1445’i Ermeni olmak üzere 74963 nüfus vardı (Bal, 2014: 134). Giresun’da ilk yerleşimler Giresun Kalesi içinde ve yakın çevresinde olmuştur. Limanlar en eski devirlerden bu yana bölge ekonomisinin can damarı olduğundan dolayı, iskelelerin yakınında insan yerleşimleri mevcuttu. Giresun, Tirebolu ve Görele gibi sahil kesimindeki şehirler de bu limanların çevresinde kurulmuştur. MÖ. 400/401 yıllarında bölgeden geçen Ksenophon’un belirttiğine göre Giresun ili çevresinde Mossinoikler ve onlara tabi Halibler / Khalibler ve Tibarenler yaşamaktaydılar. Malazgirt Zaferinden sonra Türkiye topraklarına akın eden Türkmenlerden Çepniler 13. yüzyıldan itibaren Ordu ve Giresun kıyılarına kadar ulaşmış, Trabzon Rum Krallığıyla sınır çatışmalarına girmiştir. 18.yüzyılda Gümüşhane ve Kürtün çevresindeki madenlerin güvenliğine yönelik alınan tedbirler bu çevrede yaşayan çoğunluğu Hıristyan olan nüfusun Giresun ve çevresine göç etmesine neden olmştur. 19 yüzyıla ait kayıtlarda Bulancak ve Giresun nüfusuna kayıtlı görülen gayrımüslimlerin büyük bölümü bu göçlerden sonra bölgeye yerleşmişlerdir. 1857 tarihli Islahat Fermanından sonra o tarihe kadar Müslüman olduğunu belirten pek çok aile Hıristiyan olduklarını açıklamışlardır (Krumniler). Krumniler, daha önceleri Gümüşhane çevresinde madencilikle geçinen ailelerdendiler (Emecen, 2005: 59). 19.yüzyıl başlarında bölgedeki ayanların başını çektiği isyanlar, doğu Karadeniz’de önemli bir göç hareketine neden olmuştur. Özellikle Tuzcuoğullarının isyanları yerel beylerin topraklarını terk ederek başka yerlere gitmelerine neden olmuştur.

Çepniler

Türkiye tarihiyle ilgili kaynaklarda adı ilk önce anılan Oğuz boyu, Çepniler’dir. Çepniler, Malazgirt zaferinden sonra Anadolu’ya giren Oğuz boylarından biridir. 1277 yılında Sinop’u ele geçirmeye çalışan Trabzon Rum Krallığına engel oldular. Giresun  Kürtün ve Vakfıkebir arasındaki bölge de onlar tarafından fethedilmiştir (Sümer, 1992: 5). Osmanlı Devleti döneminde bu bölge Vilayet-i Çepni adıyla anılıyordu. Çepni ili, Giresun’un merkez kazası ile Keşap ve Dereli kazalarının topraklarını içine almaktadır. Türkiye’nin çeşitli yörelerine yerleşmiş bir Türk boyu olan Çepnilerin bugün doğu Karadeniz’de Şalpazarı –Ağasar, Görele, Eynesil, Tirebolu; Ege’de Balıkesir, Aydın, Manisa, İzmir yörelerinde; Akdeniz’de Adana dolaylarında; iç Anadolu’da Sivas, dolaylarında; Marmara’da İzmit, Bursa dolaylarında ve Bolu dolaylarında yaşamaktadırlar. Moğolların Selçuklu Devleti’ni mağlup ettiği Kösedağ Savaşından sonra Türkiye toprakları Moğol-İlhanlı Devletinin hâkimiyetine girdi. İlhanlı hükümdarı Olcaytu, 1310 tarihinde Şia inancını benimsedi. Bu tarihten sonra İlhalıların sözünün geçtiği topraklarda Şiilik hızla yayıldı. Çepniler bu süreçte Alevi inancına sahiptiler. 1461’de Fatih Sultan Mehmet’in Trabzon’u fethettiği seferde Çepniler Osmanlı ordusuna yardım etmiş ve bu yardımlarına bir karşılık olarak fetihten sonra Çepnilerin büyük bölümü vergiden muaf tutulmuş, Çepni beylerinin bir kısmı kendilerine verilen zeamet ve tımar gibi dirliklerle devlet hizmetine girmişlerdir (Sümer, 1992: 45). 1515 tarihinde bu durum değişmiş, Çepniler raiyyet sınıfına yani vazifesi vergi vermek olan kitleye dâhil edildiler (Sümer, 1992: 67-68). Akkoyunlulardan sonra onların halefi olan Safeviler bölgedeki etkinliği sonucunda Çepnilerin bir kısmı Safevilerin hizmetine girmiş ve bugünkü İran topraklarına göç etmişlerdir. Doğu Karadeniz ve Giresun’un tarihi hakkındaki kimi yazılarda Türk kültüründe ve İslam inancında yeri olmayan çeşitli davranışlar (örnek olarak Bijişkyan’a (Bijişkyan, 1969) veya Trabzonlu Mehmed Âşık’ın Menazirü’l Avalim adlı eserine bakılabilir) Çepnilerle ilişkilendirilmiştir. Bölgede yaşayan Çepni kökenli Türklerin Alevi olduğunu iddia eden yazılar da mevcuttur. Doğu Karadeniz’deki birkaç köy dışında bölgenin tamamı Sünnidir (Çelik, 2013). Giresun ilinde Alevi-Bektaşi geleneğine mensup Çepni yerleşim birimleri 3 köy ve 2 mahalle ile sınırlıdır (Küçük, 2011: 3).

Göçler

Doğu Karadeniz genelinde 1960’lı yıllara kadar illerin nüfusunda yüksek oranlı hareketler görülmez. Giresun şehir merkezinin nüfusu 1927’de 11.888; 1960’da ise 19.902’dir. 1960’lardan sonra başta göç olmak üzere nüfus üzerinde çeşitli olguların etkisi kendini göstermeye başlar. Doğu Karadeniz bölgesinde önemli bir nüfus hareketliliği Kurtuluş savaşından sonra Yunanistan’la yapılan nüfus mübadelesi anlaşmasıyla yaşandı. Mübadele ile Türkiye’deki Rumlar Yunanistan’a gönderilirken Yunanistan’daki Türkler de Türkiye’ye göç etti. Yunanistan’dan gelen mübadillerin büyük çoğunluğu Şebinkarahisar’a yerleştirildi. Türkiye’de kırsal alandan kentlere, daha çok batıdaki sanayi kentlerine yönelen nüfus hareketleri, ülkenin toplumsal ve ekonomik yapısını biçimlendiren temel unsurlardan birisidir. Doğu Karadeniz’de ve Giresun’daki göç hareketlerinde belirleyici olan da ekonomidir ve burada da geçim endişesi yaşayan insanlar ağırlıkla sanayileşmiş şehirlere göç etmektedirler. İl içerisindeki göç hareketliliği, köylerden il ve ilçe merkezine doğru olmuştur. 1970’lerden sonra deniz kıyısında yer alan Bulancak, Görele, Tirebolu, Espiye ile iç kesimlerdeki Alucra ve Şebinkarahisar gibi ilçe merkezleri gelişerek daha çok göç almaya başlamış ve il merkezine olan göçü önemli ölçüde yavaşlatmıştır. Giresun ilindeki bir diğer göç hareketi de mevsimlik göçtür. Yörenin en önemli tarımsal ürünü olan fındığın hasat dönemi olan yaz mevsiminde ilin nüfusu artış gösterir. Fındık bahçesi olan ve başka şehirlerde yaşayan ailelerin büyük bir kısmı fındık toplamak için Giresun’a dönerler. Bundan başka, yine fındık hasadı için başka illerden bu bölgeye gelen mevsimlik işçiler, temmuz-ağustos aylarında ilin nüfusunda artışa sebep olurlar.

- DOKAP- Doğu Karadeniz Projesi  Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı Yayınları/ Karadeniz'de Hayatın İzleri (Giresun-Ordu-Samsun)

                                                         
  a- Yıllara Göre Nüfus Artış Hızı