Trabzon Tabiat ve Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu kayıtlarına göre Giresun’da tescil edilmiş toplam 512 kültür varlığı ve 13 adet arkeolojik ve kentsel sit alanı bulunmaktadır. Yeni tescil çalışmaları ve tescil iptali işlemleri nedeni ile bu sayı sürekli değişmektedir. Tespiti yapılan kültür varlıklarından 102 tanesi dini yapı, 18 tanesi kamu yapısı, 261 tanesi konut mimarisi, 7 tanesi savunma yapısı, 14 tanesi ticaret yapısı, 104 tanesi su yapısı, 6 tanesi de muhtelif eserlerdir. Dini yapılardan 51 tanesi cami, 12 tanesi türbe, 4 tanesi mezarlık, 31 tanesi kilise, 4 tanesi de kaya mezarıdır. Su yapılarından 5 tanesi hamam, 45 tanesi köprü, 3 tanesi su değirmeni, 51 tanesi de çeşmedir.
Kültür varlıklarının sistematik bir şekilde değerlendirilebilmesi için dini yapılar, kamu yapıları, konut mimarisi, savunma yapıları, ticaret yapıları, su yapıları, muhtelif yapılar gibi başlıklar altında genel bir tasnif oluşturulmuştur. Yukarıdaki sayılardan anlaşılacağı üzere tescilli eserlerin çoğunluğunu konut mimarisi oluşturmaktadır. Geleneksel Giresun evlerinin en güzel örnekleri olan konutların, ilçelere göre farklı plan tipi ve cephe düzenlerine sahip oldukları anlaşılmıştır. Tescil edilmiş konutların tamamına yakını kent evleridir. Kırsalda tescil edilmemiş çok sayıda geleneksel mimari ile inşa edilmiş ev örnekleri bulunmaktadır.
Arkeolojik sit alanları, genellikle kale ve çevrelerinden oluşmaktadır. Pek çoğu gözetleme kulesi tarzında yapılmış olan kalelerin büyük bölümü yıkılmış vaziyette olup, kısmi kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Giresun ve Şebinkarahisar Kaleleri ise dış kale, iç kale, sarnıçlar, cami, kilise, mescit gibi yapıları ihtiva eden büyük kalelerdir. Giresun Adası Arkeolojik Sit Alanı, manastır kompleksi şeklinde inşa edilmiş olup; kompleksin içinde kilise, şapel, kule, saray, sur, sarnıç gibi kalıntılar vardır. Günümüzde adada arkeolojik kazı çalışmaları devam etmektedir. Giresun’daki Zeytinlik Mevkii olarak anılan bölgede tip yapı şeklinde kendine özgü mimari biçimlerle inşa edilmiş ve dar sokaklara açılan çok sayıda geleneksel konut örnekleri vardır.
Dini yapılar başlığı altında incelenen cami, türbe ve kilise gibi yapıların neredeyse tamamı 19. yüzyıl örnekleridir. Yapmış olduğumuz değerlendirmede 4 farklı cami tipi ve üç farklı kilise tipi tespit edilmiştir. Türbelerin ise genellikle halk tipi olarak tabir edilen basit planlı örnekler olduğu görülmüştür.
Giresun’daki hükümet konakları ve okullar kamu yapıları olarak değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bu yapıların da tamamı 19. ve 20. yüzyıl başlarında inşa edilmişlerdir. Giresun’da toplam 18 adet kamu yapısı tespit edilse de bunlardan bazılarının ticaret yapısı olarak inşa edildiği, ancak sonradan kamu yapısına dönüştürüldüğü anlaşılmaktadır.
Ticaret yapısı olarak inşa edilmiş 14 adet yapının tamamına yakını fındık içhanesi ve mağaza olarak inşa edilmiştir. Şebinkarahisar’daki Taşhanlar ise Osmanlı dönemi bedesten mimarisi örneği olup, günümüzde kısmen ayaktadır.
Su yapıları başlığı altında değerlendirilen hamam, köprü, çeşme ve değirmen gibi yapıların, Giresun’da çok sayıda örneği bulunmasına karşın bunlardan 104 tanesinin tescil edilmiş olduğu görülür. Giresun’un sahil kesimindeki hemen her köyde geleneksel bir çeşme, köprü ya da değirmen yapısına rastlamak mümkündür.
Tespit ve tescil çalışmalarında geç kalınması, koruma kavramının yeterince anlaşılamaması gibi nedenlerle günümüzde çok sayıda tarihi yapının yıkıldığı ya da özgün şeklini yitirdiği görülmektedir. Hazırlanmış olduğumuz bu envanter kitabı ile ayakta kalan yapıların tanımlamaları yapılmış, bölgesel özellikleri belirlenmiş, bu yapıların bir nevi kimlik bilgileri çıkarılmış ve günümüzdeki durumları tespit edilmeye çalışılmıştır
Kaynakça:// Giresun Kültür Envateri Kitabı