1- İÇMESUYU KÖYÜ CAMİSİ
İlçesi : Dereli
Mahalle/Köyü : Merkez
Kadastral Durum : Ada: 109 Parsel: 1
Karar / Tarih : 29. 02. 2012 / 311
Yapım Tarihi :
Yaptıran :
Yapı Tipi : Cami
Kitabesi bulunmayan caminin tam olarak ne zaman inşa edildiği belli değildir. Kareye yakın dikdörtgen planlı olan cami, kâgir sistemde inşa edilmiştir. Malzeme bakımından beden duvarlarında düzgün yonu, silme ve sövelerde ise kesme taş kullanılmıştır. Yapının cepheleri sade bir düzenlemeye sahiptir. Dikdörtgen formlu ve düz atkı taş açıklıklı pencereleri taş söveli ve demir parmaklıdır. İçten yuvarlak kemerli olan pencerelerin kanatları ahşaptır.
Yapıya kuzey cephesine sonradan eklenen ve son cemaat yeri işlevi gören sundurma içerisinden girilir. Harime yuvarlak kemerli ve taş söveli metal kapı ile girilir. Girişin batısında yer alan ahşap merdiven ile mahfile çıkılır. Mahfil, önde iki adet yuvarlak kesitli ahşap sütun ile taşınır. Harimin duvar yüzeyleri sadedir. Tavanı ve taban döşemesi ahşaptır. Yapının özgün olmayan mihrabı dilimli nişli ve mukarnas kavsaralıdır. Mihrapta kalemişi rumi, palmet ve bitkisel süslemer görülür. Mihrabın sağında yer alan minber sonradan ilave edilmiştir. Yapının üzeri dört omuzlu kırma çatı ile örtülüdür. Ahşap saçaklı çatı, sac malzeme ile kaplanmıştır.
2- HACI MUSTAFA TÜRBESİ VE MEZARLIĞI
İlçesi : Dereli
Mahalle/Köyü : Kızıltaş Köyü
Kadastral Durum :
Karar / Tarih : 17. 05. 1991 / 1015
Yapım Tarihi :
Yaptıran :
Yapı Tipi : Türbe
Kızıltaş Köyü Mezarlığı içerisinde yer alan türbe, kagir sistemde inşa edilmiş basit bir yapıdır. Kaba yonu ve moloz taş kullanılarak inşa edilen duvarlarda tutturucu olarak saman karışımlı çamur harç kullanılmıştır. Çinko kaplı sundurma çatı ile örtülü olan yapının duvarları sağırdır. Yapının basık kemerli giriş açıklığı üzerinde bir kitabe yer almaktadır. Buraya sonradan monte edildiği düşünülen sülüs yazılı kitabenin düzenlemesi, Şebinkarahisar Mezar taşlarının kitabeleri ile benzerlik gösterir. İki satırlık kitabede “Sahibü’l-hayrat ve’l-hasenat Meyse Hatunun Vakf-ı Şerifidir” yazılıdır. Yapı içerisinde yer alan beton sanduka üzerinde “1971 yapan Aliihsan” yazısı okunmaktadır.
3- ARMUTALAN KİLİSESİ
İlçesi : Dereli
Mahalle/Köyü : Kümbet Köyü Armutalan Obası
Kadastral Durum :
Karar / Tarih : Tescil Kaydı yoktur.
Yapım Tarihi : 1890
Yaptıran :
Yapı Tipi : Kilise
Kümbet Köyü’nün Armutalan Obası’nda, yer alan kilise, giriş kapısı üzerindeki kitabesine göre 1890 yılında inşa edilmiştir. Meyilli bir arazi üzerine inşa edilen kilisenin narteks bölümü yoktur. Doğu-batı yönünde dikdörtgen plan şemasına sahip olan kilisenin doğusunda yarım yuvarlak formlu apsisi vardır. Kilisenin kuzey ve güney cepheleri simetrik olarak düzenlenmiş olup, dikdörtgen formlu ve düz atkı taşlı üçer adet pencere bulunur. Pencerelerin üzerinde yuvarlak kemerli alınlıklar vardır. Batı cephesi ortasında yer alan giriş bölümü kesme taş malzeme ile inşa edilmiştir. Düz atkı taş açıklıklı giriş bölümünün kenarları ikili sütuncelerle sınırlandırılmıştır. Atkı taşı üzerindeki profilli saçağın üzerinde diş sırası motifi görülür. Saçağın üzerindeki yuvarlak kemerli alınlığın ortasında pano içerisine yerleştirilmiş geometrik motifler vardır. Yapının köşeleri, dikdörtgen biçimli taşların yatay ve dikey yönde dizilimi ile testere dişi motifi şeklinde hareketlendirilmiştir. İç mekanda kuzey ve güney beden duvarları üçlü kemer uygulaması ile inşa edilmiştir. Silme, söve ve kemerleri kesme taş olan kilisenin beden duvarları moloz taş örgülüdür. Beden duvarlarının büyük bir kısmı ayakta olan kilisenin örtü sistemi tamamen çökmüştür. İzlerden anlaşıldığına kilisenin üzeri içten beşik tonoz, dıştan beşik çatı ile örtülüdür.
4- HİSAR KÖYÜ KİLİSESİ
İlçesi : Dereli
Mahalle/Köyü : Hisar Köyü
Kadastral Durum :
Karar / Tarih : 30. 10. 2008 / 1843
Yapım Tarihi :
Yaptıran :
Yapı Tipi : Kilise
Hisar Köyü’nde oldukça meyilli ve ormanlık bir alanda inşa edilmiş olan kilisenin yapım tarihi ve yaptıranı hakkında bilgi veren bir kitabesi veya dönem kaynağı mevcut değildir. Doğu-batı yönünde uzanan yapı dikdörtgen plan şemasına sahiptir. Günümüzde büyük bölümü yıkılmış durumda olan yapının cephelerinden çok az bir kısmı ayakta kalmıştır. Ayakta kalan bölümlerde yuvarlak formlu pencere açıklıkları görülmektedir. Hafriyatla dolu olan naos bölümünde birkaç adet sütun parçası bulunmaktadır. Duvar örgüsünün kaba yonu taşla inşa edildiği anlaşılmaktadır. Kilise yakınlarında, papaz evi olduğu düşünülen konutun kalıntıları kısmen ayaktadır.
5- YAVUZKEMAL KİLİSESİ
İlçesi : Dereli
Mahalle/Köyü : Yavuzkemal Beldesi
Kadastral Durum : Ada: 238 Parsel: 58
Karar / Tarih : 31. 01. 2011 / 3196
Yapım Tarihi :
Yaptıran :
Yapı Tipi : Kilise
Yavuzkemal Beldesi’nde yer alan kilisenin yapım tarihi ve yaptıranı hakkında bilgi veren bir kitabesi veya dönem kaynağı mevcut değildir. Doğu-batı yönünde uzanan kilise dikdörtgen plan şemasına sahiptir. Günümüzde büyük bölümü yıkılmış durumda olan kilisenin batı, güney ve kuzey ayakta kalmış olup, apsisin yer aldığı doğu cephesi ve örtüsü tamamen yıkılmıştır.
Malzeme bakımından kaba yonu ve kesme taş kullanıldığı görülmektedir. Duvar örgüsünde kaba yonu; tonoz kemerleri, kemerlerin oturduğu duvara bitişik kolonlar ve pencere sövelerinde kaba yonu andezit taşı kullanılmıştır. Yapının doğu cephesinde yer alan apsisi tamamen yıkılmış durumda olup, bu cephe sonradan ahşap malzeme ile kapatılmıştır. Güney ve kuzey cephelerinde dikdörtgen formlu ve karşılıklı yerleştirilmiş üçer pencere yer alır. Pencereler dıştan düz atkı taş açıklıklı, içten yuvarlak kemerlidir. Küçük boyutlu olan bu pencereler, içten mazgal şeklinde düzenlenmiştir. Üzerlerinde yuvarlak kemerli alınlıkları olan bu pencereler yatay yönde dizilmiş demir parmaklıklarla korunmaktadır. Yapının batı cephesinde yer alan giriş bölümü üçlü kemer uygulaması şeklinde inşa edilmiştir. Yuvarlak formlu olan kemerler ortada sütuna, yanlarda duvara bitişik kolonlara oturur. Günümüzde özel mülkiyet olarak kullanılan yapının üzeri sonradan çinko levha kaplı beşik çatı ile örtülüdür.