214-HACI ABDULLAH HALİFE KÜLLİYESİ
İlçesi : Yağlıdere
Mahalle/Köyü : Tekke Köyü
Kadastral Durum :
Karar / Tarih : 296 / 08.09.1978 / A / 1272
Yapım Tarihi :
Yaptıran :
Yapı Tipi : Cami, Dergah, Türbe, Mezarlık, Misafirhane, Değirmen
CAMİ
Hacı Abdullah Külliyesinin Yavuz Sultan Selim’in Trabzon Valiliği sırasında (1489-1512) annesi Gülbahar Hatun tarafından tesis edildiğini ve yönetiminin Hacı Abdullah Halife’ye bırakıldığına dair yayınlar vardır. Külliyeden günümüze cami, zaviye-ocak, misafirhane, değirmen ile kurucu şeyhin Tuğlacık Köyündeki türbesi gelebilmiştir. Fırın ortadan kaldırılmış, caminin hemen yanındaki zaviye misafirhanesinin yerine ise İmam evi yapılmıştır.
Kâgir sistemde inşa edilen cami, uzunlamasına dikdörtgen planlıdır (12. 90 X 9. 00 m.). Son cemaat yeri ve kare harim kısmından oluşan yapının yuvarlak formlu ve tek şerefeli minaresi 1980’li yıllarda inşa edilmiştir. Yapıda malzeme bakımından beden duvarlarında moloz şeklinde bazalt taş kullanılmış olup, üzeri sıvanmıştır. Üzeri dört omuzlu kırma çatı ile örtülüdür.
Caminin son cemaat yerinin kuzey duvarı yarıya kadar yıkılarak briketle yeniden yapılmış ve burada iki adet pencere bırakılmıştır. Son cemaat yerine açılan kapı doğu cephesindedir. Harime geçiş, kuzey cephesi ortasında yer alan girişten sağlanır. Yuvarlak kemer açıklıklı olan kapı küçük boyutlu (155 x 70 cm.) ve dar olup, özgündür. Kapının iki yanında dikdörtgen formlu ve yuvarlak kemer açıklıklı birer adet pencere yer alır. Yapının doğu cephesinde yer alan iki adet pencere de aynı formda olup, özgünlüğünü korumuştur. Yapının orijinal planında her cephede ikişer adet pencere yer almaktadır. Ancak sonradan güney ve batı cephelerde yer alan pencereler, sonraki dönem müdahaleleri nedeni ile özgünlüğünü kaybetmiştir. Güney cephesindeki küçük boyutlu iki adet mazgal şeklindeki üst sıra penceresi de özgündür.
İç mekânda harim kısmını yarıya kadar kaplayan mahfile kapının solunda yer alan ahşap bir merdivenle çıkılmaktadır. Bu merdivenden geçilen ahşap ezan yeri yıkılmış, yerine günümüzdeki minare yapılmıştır. Yarım yuvarlak nişe sahip olan mihrap, kıvrık dal ve geometrik motifli iki sıra bordür ile çevrelenmiştir. Minber cevizden yapılmıştır. Mihrap tarafındaki yüzü üzerine S ve C kıvrımlarına yer verilmiştir. Diğer yüzü üzerinde hiçbir bezeme yoktur. Bu haliyle minber 19. yüzyıl özellikleri taşımaktadır. Harimin üzeri, ahşap tavanla örtülüdür.
Harimin duvarlarında zengin bir süsleme kompozisyonu görülür. Kalemişi şeklinde uygulanan süsleme kompozisyonunda bitkisel, geometrik, yazılı ve nesneli bezemeler hâkimdir. Çeşitli formlarda vazo, kandil, bıçak, bayrak, perde, cami, saat, cennet tasviri, ay, yıldız, güneş, ağaç, natürmort, çiçek en çok kullanılan motiflerdendir. Camideki duvar resimleri mahfilin güneyindeki duvarlarda yoğunlaşmıştır. Burada duvarlar sütun ve yuvarlak kemerlerden oluşan arkad sırası ile taksim edilmiş ve kemer gözlerinin içi, vazodan ya da zemin çizgisinden yükselen çeşitli bitkili bezemelerle doldurulmuştur. Bu bölümde batı duvarında yedi, güney duvarında on iki, doğu duvarında altı kemer gözü vardır. Kemer gözleri pencere, minber, mihrap, direk gibi birimlerin olduğu yerlerde duruma göre küçülmüş ve büyümüştür. Mahfil altında kalan duvarların yüzeyinde ise kemer gözü yoktur. Burada süslemeler doğrudan zemin çizgisinden yükselmektedir. Süsleme kompozisyonunda en çok dikkat çeken düzenleme cennet tasviridir. Mihrabın doğusunda yer alan bu tasvir, sekiz adet kapı, yedi kat, kökleri havada asılı tuba ağacı ve cennetin sembolü olan liva-i hamd motiflerinden oluşur.
DERGÂH VE ZAVİYE
Dikdörtgen planlı olan yapının batı ve kuzey duvarları yığma taş, diğer duvarları ise geçme ahşaptır. Yapıya batı cephesinde yer alan ahşap bir merdiven ile ulaşılır. Basit işçilikli ahşap kapıdan girilen yapının ortasında taş malzeme ile inşa edilmiş bir ocak yer alır. Ocağın arkası duvar şeklinde hafif yükseltilmiştir. Üzeri çinko kaplı dört omuzlu kırma çatı ile örtülen yapının içerisinde Hacı Abdullah’a ait olduğu koyun postundan seccade, bazı tarikat asaları ve sırlı Osmanlı seramik parçaları mevcuttur. Yapıyı korumak amacı ile sonradan üzerine, betonarme bir yapı daha inşa edilmiştir.
TÜRBE VE MEZARLIK
Tuğlacık Köyü Mezarlığı içerisinde yer alan türbe, kare planlı (3X3 m.) olup, kâgir sistemde inşa edilmiştir. Kaba yonu taş örgü olan duvarları, sonradan sıvanıp boyanmıştır. Özgün durumu kubbeli olan yapının üst örtüsü, sonradan dört omuzlu kırma çatı ile değiştirilmiş olup, kubbeye geçiş basit tromplarla sağlanmıştır.
Türbeye kuzeyden yuvarlak kemer açıklıklı basık bir kapı ile girilir. Taş olan kapı söveleri özgündür. Kapı önünde yer alan baldaken biçimli beton sundurma sonradandır. Kapının üzerindeki kitabe yeri boş bırakılmıştır. Yayınlarda türbenin 1535-1540 yılları arasında inşa edildiği vurgulanmaktadır. İç mekânda sade olup, zemini beton malzeme ile kaplıdır. İç mekânın ortasında yer alan ahşap sanduka, sonradan mermer malzeme ile değiştirilmiştir. İç mekân, kuzey cepheye açılan bir adet mazgal pencere ile aydınlatılmıştır.
Türbe haziresinde yer alan üç adet yüksek çerçeveli mezar, Hacı Abdullah Halife Tekkesi Şeyhlerinden Şeyh Abdullah Efendi (1848), Ali Ağa (1851) ve Ali Şeyh’e (1852) aittir.
MİSAFİRHANE
Hacı Abdullah Halife Külliyesi, iç bölgeden sahildeki limanlara ulaşılan önemli bir güzergâh üzerinde yer alır. Bu güzergâhtaki ayende ve revende’ye (gelip geçen) hizmet verdiği arşiv kayıtlarından anlaşılan külliyenin bir parçası olan ilk misafirhaneden bir iz kalmamıştır. Günümüzde köy halkı tarafından misafirhane olarak anılan yapı, 19. yüzyıl yapısı olup, iki katlıdır. Alt katı ahır ve samanlık, üst katı ise esas yaşam alanıdır. Meyilli bir arazi üzerinde yer alan yapının alt katı yığma taş, üst katı göz dolma sistemi ile inşa edilmiştir. Yığma taş duvarlar ahşap hatıllarla sağlamlaştırılmıştır. Yapının iç bölmeleri ise bağdadi sistemle inşa edilmiştir. Yapı, dört omuzlu ve çinko kaplı bir çatı ile örtülüdür. İç sofa planlı olan yapıda, dar bir sofa çevresinde üç adet oda ve bir tuvalet yer almaktadır. Odaların taban ve tavanları ahşaptır. Odalarda ocak, dolap, yüklük, raf ve seki gibi mimari birim ve elemanlar bulunmaktadır. Köy halkının ifadesine göre1960’lı yıllara kadar misafirhane olarak kullanılan yapı, daha sonra okul olarak kullanılmıştır. Günümüzde boş olan yapı, bakımsız durumdadır.
DEĞİRMEN
Hacı Abdullah Halife Külliyesinin bir parçası olan değirmen, Tekke ve Tuğlacık köyleri arasındaki Şimşirlik Mevkiinde bulunmaktadır. Değirmenin yapım tarihi ve yaptıranı hakkında bilgi veren kitabesi bulunmamaktadır. Halk arasında değirmenin yapıldıktan sonra, Abdullah Halifenin kerametiyle, suyun şimşir ağaçlarının dibinden fışkırdığı yolunda bir inanış söz konusudur.
Yapı, kareye yakın (5.10 x 5.80 m.) bir plana sahip olup, kâgir sistemde inşa edilmiştir. Basit işçilikli olan duvarlarda moloz taş kullanılmış olup, yapının üzeri çinko levha kaplı beşik çatı ile örtülüdür. Yapının giriş kapısı, önceleri kuzey cephesinde yer almaktayken 1980 yılında güney cephesine taşındığı köy halkınca ifade edilmiştir. Yapı içerisinde bir adet yuvarlak formlu değirmen taşı, buğday ve un hazneleri yer alır. Yapının batı duvarı içinde bir ocak mevcuttur. Değirmen, günümüzde işlevini faal olarak devam ettirmektedir.
215-ÇAĞLAYAN KÖYÜ GEBE KİLİSESİ
İlçesi : Yağlıdere
Mahalle/Köyü : Çağlayan Köyü
Kadastral Durum :
Karar / Tarih : 20.10.1998 / 3272
Yapım Tarihi :
Yaptıran :
Yapı Tipi : Kilise
Çağlayan Köyü'nde bulunan, kaba moloz taş ve düzgün kesme taştan yapılmış bir kilise kalıntısıdır. Tek nefli yapıdan geriye apsis kısmının üst örtüsü ve duvarıyla kuzey duvarının bir kısmı kalmıştır. Yapının üst örtüsü tamamen yıkılmıştır. Duvarlardaki pencere açıklıkları dikdörtgen formludur. Apsis kısmının beşik tonozlu ve kesme taş örgülü üst örtüsü ayaktadır. Yapı genel olarak harap durumdadır.