1- EREN (ABDAL) CAMİSİ
İlçesi : Piraziz
Mahalle/Köyü : Merkez
Kadastral Durum :
Karar / Tarih : Tescil kaydı yoktur.
Yapım Tarihi : 1870
Yaptıran : Tiralizade Ali Efendi
Yapı Tipi :Cami
Tiralizade Ali Efendi tarafından 1869’da yapımına, 1870’de ise Cuma namazı kılınmaya başlanmıştır. Caminin bulunduğu alan, 15. yüzyıl ortalarında, merkezi Ordu İli Turnasuyu Mevkisinde bulunan Samid Abdal tekkesine bağlı dervişler tarafından iskâna açıldığı için, halk arasında “Abdal” ve “Eren” Mevkisi olarak anılmıştır. Camisi olarak da bilinir.
Kâgir sistemde inşa edilen yapı, kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlıdır (22.80 X 13,50 m.). Caminin planına sonradan müdahale edildiği, son cemaat yerinin, kuzey yönünde genişletildiği ve üst katının mahfil ile birleştirildiği anlaşılmaktadır. Beden duvarlarında malzeme bakımından taş kullanılmış olup, duvar yüzeyi sıvanıp, boyanmıştır. Cami, içten ahşap tavan, dıştan çinko sacla kaplı ve dört omuzlu kırma çatı ile örtülüdür. Yapının kuzeybatı köşesinde yer alan ancak planın genişletilmesiyle cami içinde kalan minaresi, kübik kaideli, soğanvari pabuçlu, çokgen planlı (onaltıgen) ve tek şerefeli olup, boğumlu bir külaha sahiptir.
Caminin dış cephelerindeki en önemli eleman olan pencereler, dikdörtgen formlu, sivri kemerli ve demir şebekelidir. Kemer kilit taşları, stilize edilmiş palmet motifleri ile kemer sorgucu şeklinde düzenlenmiştir. Üst sıra pencereleri yuvarlak formlu olup, testere dişi benzeri bir motif ile hareketlendirilmiştir. Caminin doğu ve batı cephelerinde beşer, güney cephesinde iki adet alt sıra penceresi vardır. Üst sıra pencereleri ise doğu ve batı cephelerde üçer, güney cephede iki adet olup, kuzey cephenin ek olan duvarı ortasında, giriş üzerinde bir adet kare formlu pencere daha yer alır. Harime, kuzey cephesi ortasında ve doğu cephenin kuzey kenarında kalan iki adet giriş vardır. Dikdörtgen formlu olan bu girişler, sonradan ilave olup, özgün değildir. Kapı kanatları metaldir. Caminin kuzey cephesinde bulunan son cemaat yeri iki katlı olup, sonradan genişletilmiş ve üst katı mahfil, alt katı harim ile birleştirilmiştir. Kuzeydeki girişin sağından “L” şeklindeki 15 basamaklı beton merdiven ile çıkılan mahfil, tek yönlü olup, kare kesitli altı adet ayakla taşınır. Köşk kısmı yer alan mahfilin, korkulukları, yuvarlak kemerli arkad sıraları şeklinde düzenlenmiştir. Güney duvarı ortasında giriş ekseninde yer alan çini mihrap sonradan olup, niş çevresindeki panoda Ayetel Kürsi, alınlık kısmında Bakara suresinden alınan “Fevelli Vecheke şatra’l-Mescid-i’l-Haram” (Yüzünü Mescid-i Haram’a çevir) ayeti, sülüs yazı ile yazılmıştır. Bu yazının iki kenarında yuvarlak pano içerisinde Allah ve Muhammet isimleri yazılıdır. Sekizgen olan mihrap nişinin iki kenarında birer sütunce yer alır. Alınlık yüzeyi klasik dönem Osmanlı çinilerinde görülen motiflerle süslüdür. Mihrabın sağında, kuzey duvarında bitişik olarak inşa edilen ve konik külah üzerindeki alemle son bulan minber, mobilya malzeme ile sonradan inşa edilmiş olup, basit işçiliklidir. Harimin tavan ve tabanı düz ahşap malzeme ile kaplanmıştır.
2- GEDİKALİZADE (MADEN) CAMİSİ ve HAZİRESİ
İlçesi : Piraziz
Mahalle/Köyü : Maden Köyü
Kadastral Durum :
Karar / Tarih : Tescil kaydı yoktur.
Yapım Tarihi : 1906
Yaptıran : Gedikalizade Hacı Ahmet Ağa
Yapı Tipi :Cami
Giriş kapısı üzerinde yer alan kitabesine göre cami ilk olarak Gedikalizade Hacı Ahmet Ağa tarafından 1906 (1322 R.) yılında yaptırılmıştır.
Kâgir (yığma taş) sistemde inşa edilen yapı, kuzey-güney doğrultusunda kareye yakın dikdörtgen planlıdır (7.60 X 8.60 m.). Malzeme bakımından, giriş, kat ve köşe silmeleri, pencere söve ve lentoları, minare kaidesi ve mihrapta kesme ve ince yonu andezit, beden duvarlarında bazalt moloz taş kullanılmıştır. Moloz taş olan yüzeyler sıvanmıştır. Cami, içten ahşap tavan, dıştan çinko sac kaplı dört omuzlu kırma çatı ile örtülüdür. Son cemaat yeri olmayan caminin giriş bölümü, sonradan beton ile yenilenen tavanın uzatılmasıyla korunmuştur.
Harime giriş kuzey cephesinin ortasında yer alır. İnce yonu andezit taşı ile inşa edilen girişin iki yanı plastırlarla sınırlandırılmıştır. Plastır kaidelerinin yüzeyinde, köşeleri pahlanmış tabla motifi vardır. Plastır başlıkları üzerine oturtulan arşitrav şeklindeki bölüm ortasında dikdörtgen formlu bir kitabelik yer alır. Kitabe sonradan günümüz Türkçesi ile yenilenmiştir. Giriş açıklığı yuvarlak kemerli olup, kilit taşı, kemer sorgucu şeklinde dışa ve üste taşırılmıştır. Giriş, üstte profilli silmelerle oluşturulan üçgen alınlıkla tamamlanmıştır. Alınlık içerisinde kıvrık dal motifinin tekrarlanmasıyla oluşturulmuş bir süsleme kompozisyonu yer alır. Özgün giriş kapısı ahşap olup iki kanatlıdır. Alt ve orta tablaları yiv sıraları ile hareketlendirilmiş olup, üst tablası baklava dilimi motiflidir. Bu kapı tarafımızca cami yakınlarında bulunarak cami bahçesine taşınmıştır. Girişin doğusunda bir adet pencere, batısında ise cepheye bitişik olarak inşa edilmiş minare kaidesi vardır. Caminin doğu cephesinde üç adet alt, üç adet üst, batı cephesinde iki adet alt, iki adet üst sıra penceresi yer alır. Güney cephede ise bir adet alt sıra penceresi vardır. Pencereler, dikdörtgen formlu olup, alt sıra pencereleri yuvarlak, üst sıra pencereleri basık kemer açıklıklıdır. S kıvrımlı alt sıra ve C kıvrımlı üst sıra pencere ferforjeleri özgündür. Yapının kuzeybatı köşesine bitişik olan minaresi kareye yakın kesitli bir kaide üzerinden yükselir (3.10X2.90). Minare kısa, kalın, tek şerefeli ve silindirik formludur. Minareye giriş Kadınlar mahfilinin kuzeybatı köşesinden sağlanır. İç mekanda harimin kuzeyinde yer alan tek yönlü mahfile, son cemaat yerinin batı yönünde bulunan “L” şeklindeki ahşap bir merdivenle çıkılır. Tek yönlü mahfil, ön tarafta yuvarlak formlu iki adet beton ayak üzerine oturur. Bu hali ile mahfilin sonradan yenilendiği anlaşılmaktadır. Mahfil korkulukları ahşap olup, parmaklık şeklinde düzenlenmiştir. Güney duvarı ortasında giriş ekseninde yer alan mihrap, taş malzeme ile inşa edilmiştir. İki taraftan yarım yuvarlak sütunçelerle beden duvarından ayrılan mihrap, yarım yuvarlak nişlidir. Niş üzeri yuvarlak kemerli olup, sütunçeler iyon başlıklıdır. Mihrabın alınlık kısmı ortada birleşecek şekilde yerleştirilmiş iki adet volüt ile oluşturulmuştur. Volütlerin birleşme noktaları üzerine alem yerleştirilmiştir. Alınlık yüzeyinde sülüs yazı ile “Âl-i İmran” suresi 37. ayetten alınan “Küllemâ dehale aleyhâ Zekeriyye’l-Mihrâb” (Zekeriya onun yanına mihraba her girdikçe…) yazısı yazılıdır. Caminin ahşap olan minberi, mihraba bitişik inşa edilmiş olmasına rağmen sonradan sökülerek batı cephe duvarına bitiştirilmiştir. Kürsü, sonradan yenilenmiştir.
Caminin ahşap olan tavanı ortasında merkezi bir kubbe yer alır. Kubbe içerisine kalemişi ile ay – yıldız motifi işlenmiştir. Kubbenin ve tavan çevresinde testere dişi motifli bir püskül sırası dolanmaktadır.
Camiyi üç yönden saran hazirede Gedikalizade ailesine mensup mezarlar yer almaktadır. Bu mezarlardan bir tanesi Osmanlı, diğerleri erken Cumhuriyet dönemine aittir. Osmanlı dönemine ait olan Hamidi fes başlıklı ve talik hatlı mezar taşı, caminin banisi olan Gedikalizade Hacı Ahmet Ağa’nın mezarıdır. Bunun dışında Giresun türküsü olan Eşref Bey Türküsü’ne konu olan Eşref Beyin mezarı da bu hazirede yer alır.
3- ŞEYH İDRİS CAMİ ve TÜRBESİ
İlçesi : Piraziz
Mahalle/Köyü : Gökçeali köyü
Kadastral Durum :
Karar / Tarih : Tescil kaydı yoktur.
Yapım Tarihi : 1918
Yaptıran : Şeyh İdris
Yapı Tipi :Cami
Giriş kapısı üzerinde yer alan kitabesine göre cami ilk olarak Şeyh İdris tarafından yaptırılmıştır. Şeyh İdris, VGM yer alan vakfiyeye göre 1399’da ölmüştür. Dolayısı ile ilk caminin bu yıllarda yapıldığı anlaşılmaktadır. Aynı kitabeye göre mevcut cami 18. yılında (12.. H.) tarihinde yeniden inşa edilmiştir.
Kâgir sistemde inşa edilen yapı, kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlıdır (13.70 X 10.00 m.). Malzeme bakımında beden duvarlarında taş kullanılmış olup, üzeri sıvanmıştır. Yapının tarihi dokusu, sonradan yapılan müdahalelerle önemli ölçüde zarar görmüştür. Cepheler dıştan komple sıvanıp boyanmış, doğu ve kuzey cephelerine yeni ekler yapılmıştır. Pencere doğramaları plastik, minber mobilya malzeme ile yenilenmiştir. Yapı, içten ahşap tavan, dıştan çinko kaplı, dört omuzlu kırma çatı ile örtülüdür. Minaresi yoktur.
Son cemaat yeri bulunmayan caminin cephe düzenlemesi oldukça sadedir. Pencerelerin tamamı, dikdörtgen formlu ve yuvarlak kemerlidir. Doğu ve batı cephelerinde üçerden altı, kuzey ve güney cephelerde ikişerden dört adet penceresi vardır. Cepheler, üstte betonarme bir saçakla son bulur. Harime, kuzey cephesinin ortasında bulunan yuvarlak kemer açıklıklı ahşaptan iki kanatlı bir kapı ile girilir. Kemerin üzerinde, basit hat örneği ile yazılmış on satırlık kitabesi vardır. Kesme andezit taşından inşa edilen girişin çevresi, “Π” şeklinde silmelerle cepheden koparılmıştır. Harimin kuzeyinde yer alan tek yönlü mahfile, son cemaat yerinin doğu yönünde bulunan on dört basamaklı beton bir merdivenle çıkılır. Köşk kısmı bulunan mahfil, ön tarafta kare kesitli iki adet beton ayak üzerine oturur. Mahfil korkulukları ahşap olup, yuvarlak kemerlerli arkat sırası şeklinde düzenlenmiştir. Güney duvarı ortasında giriş ekseninde yer alan mihrap, kesme andezit taşı ile inşa edilmiş olup, üzeri sonradan cilalanmıştır. Mihrabın çevresi “Π” şeklinde profilli bir silme ile çevrelenmiştir. Mihrabın sağında ve batı duvarına bitişik inşa edilen minber, mobilya malzemeli olup, sadedir. Caminin tavan ve taban döşemeleri ahşaptır. Tavanın ortası, dıştan içeri doğru kademeli olarak daralan göbek şeklinde yapılmıştır. Kırma çatı olan üst örtü, çinko sacla kaplıdır.
Kad-bina hazihi cami-i şerif
Evvela Şeyh İdris kuddüsallahü serrahu
El-aziz … olan …
… kalmak için bina olundu …
Mescid-i necat bulur …
Sadaka-i câriye-i
Devr-i bina … cami-i
Şerifin binası hak rahmet eylesin
… olan evvela Şeyh İdris Aziz hak
… eylesün
ŞEYH İDRİS TÜRBESİ
Caminin güneydoğu köşesinde yer alan Şeyh İdris türbesi 1990’lı yılların sonunda tamamen yıktırılıp, baldaken tarzda yeniden inşa edilmiştir. Yedigen planlı olan türbenin kubbesi 7 adet kolon ile taşınır. Betonarme olan kubbe sıvalı ve boyalıdır. Türbe, yaklaşık bir metre yüksekliğinde tuğla örgülü duvarla çevrilidir. Türbe ortasında dikdörtgen biçimli mermer bir mezar vardır.
4- ŞIHKIRAN (ESKİ) CAMİSİ
İlçesi : Piraziz
Mahalle/Köyü : Nefsipiraziz Köyü Papar Mevkii
Kadastral Durum : Parsel: 528
Karar / Tarih : 16. 11.2011 / 3392
Yapım Tarihi :
Yaptıran :
Yapı Tipi :Cami
1547 tarihli tahrir defterinde, Nefsipiraziz Köyü’nde Pir Veli ve Pir Mahmut isimli iki imamdan; 1642 tarihli avarız defterinde ise Pirce Şeyh tarafından kurulan bir mezrada, Ali Gazi adlı bir hayırseverin yaptırdığı camiden söz edilmektedir. Pirce Şeyh, Şeyh İdris’in zaviyedarlarından olup, Şıhkıran Mevkiini iskâna açan şahıstır. İlk caminin de banisidir. Nefsipiraziz köyü konağının bahçesinde ve ahşaptan olduğunu düşündüğümüz bu cami, ileriki yıllarda yanmıştır. Günümüzde bu alana, köylü tarafından “Yanık Cami” denilmektedir. Buradaki caminin yanması sonucu, Şıhkıran Papar Mevkisine şimdiki cami inşa ettirilmiştir. Bu caminin ne zaman inşa ettirildiği bilinmemekle birlikte, 1831 tarihli nüfus kayıtlarında “Şıhkıran Caminin yanında 70 yaşlarında Molla Hasan oğlu Osman Efendi bin Ali” isimli bir şahıstan bahsedilmektedir. Bu şahıs, caminin imamı olup, mezarı caminin haziresindedir. Dolayısıyla günümüzdeki caminin 1831 tarihinden önce yaptırıldığı anlaşılmaktadır.
Kâgir sistemde inşa edilen yapı, kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlıdır (11.60 X 10.00 m.). Beden duvarlarında malzeme bakımından kireç taşı kullanılmış olup, üzeri sıvanmıştır. Cami, içten ahşap tavan, dıştan çinko sac kaplı dört omuzlu kırma çatı ile örtülüdür. Son cemaat yeri ve minaresi yoktur.
Harime, kuzey cephesinin ortasında bulunan basık kemer açıklıklı, iki kanatlı ahşap bir kapı ile girilir. Kesme andezit taşından inşa edilen girişin çevresi, “Π” şeklindeki silmelerle cepheden koparılmıştır. Harimin kuzeyinde yer alan tek yönlü mahfile, son cemaat yerinin doğu yönünde bulunan “L” şeklindeki ahşap bir merdivenle çıkılır. Köşk kısmı bulunan mahfil, ön tarafta kare kesitli iki adet ahşap ayak üzerine oturur. Ayakların gövde kısmı, pahlanmıştır. Mahfil korkulukları ahşap olup, parmaklık şeklinde düzenlenmiştir. Güney duvarı ortasında giriş ekseninde yer alan mihrap, taş malzeme ile inşa edilmiş olup, üzeri boyanmıştır. Mihrabın çevresi “Π” şeklinde profilli bir silme ile çevrelenmiştir. Mihrabın batısında kalan minber, ahşap olup, oldukça sadedir. Caminin taban ve tavan döşemeleri ahşaptır. Tavanın ortası, dıştan içeri doğru kademeli olarak daralan göbek şekilde yapılmıştır. Kırma çatı olan üst örtü, çinko ile kaplıdır.